Komisja Edukacji Narodowej
Żadna z istniejących w przedrozbiorowej Polsce instytucji nie jest, zarówno w oczach historyków, jak i szerokiej opinii publicznej, przedmiotem tak wielkiego uznania, jak utworzona 14 października 1773 roku Komisja Edukacji Narodowej. Na pamiątkę tego wydarzenia 14 października obchodzony jest jako Dzień Edukacji Narodowej, który zastąpił w 1982 roku obchodzony wcześniej Dzień Nauczyciela. O swoistym kulcie KEN świadczyć może również przyjęta w 1987 roku nazwa resortu odpowiedzialnego w naszym kraju za całokształt zagadnień związanych z oświatą i nauką – Ministerstwo Edukacji Narodowej. Przemianowanie w ten sposób dawnego Ministerstwa Oświaty i Wychowania było swoistym wyrazem hołdu, złożonego utworzonej w XVIII wieku Komisji Edukacji Narodowej.
Nadanie szkole imienia Komisji Edukacji Narodowej
Nasza szkoła otrzymała imię Komisji Edukacji Narodowej 14 października 1976 roku podczas uroczystych obchodów 30-lecia istnienia placówki. Zachowały się archiwalne zdjęcia z tej uroczystości.
Powstanie Komisji Edukacji Narodowej
Komisja Edukacji Narodowej, a właściwie Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca, została powołana do życia 14 października 1773. Była to pierwsza w Europie państwowa instytucja o charakterze Ministerstwa Oświaty. Jej nadzorowi podlegały wszystkie szkoły, od akademii do szkół parafialnych, z wyjątkiem elitarnej Szkoły Rycerskiej. Dzięki działalności Komisji szkolnictwo polskie osiągnęło jeden z najwyższych poziomów Europie, stając się polem do wcielania w życie nowatorskich idei pedagogicznych. Komisja Edukacji Narodowej istniała do połowy kwietnia 1794 roku.
Skład Komisji
W skład Komisji wchodziło początkowo 4 senatorów i 4 posłów reprezentujących Koronę oraz Wielkie Księstwo Litewskie. Pierwszym prezesem komisji został bp Michał Poniatowski – brat króla, późniejszy prymas. Do najbardziej zasłużonych członków KEN należeli m.in.: Adam Kazimierz Czartoryski, Joachim Chreptowicz, Ignacy Potocki oraz Andrzej Zamoyski.
Nowy system szkolnictwa
Komisja Edukacji Narodowej stworzyła jednolity system szkolnictwa o charakterze hierarchicznym. Jego najniższym szczeblem były szkoły parafialne, zwane też elementarnymi. Wyższy stopień stanowiły tzw. szkoły wydziałowe (w liczbie 10) i podwydziałowe (64), zaś na szczycie hierarchii stały Szkoły Główne w Krakowie i w Wilnie.
W 1775 roku powołano tzw. Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, na którego czele stanął Ignacy Potocki, zaś sekretarzem został Grzegorz Piramowicz. Jego zadaniem było opracowanie programów nauczania i podręczników szkolnych.
Podstawowe dokonania Komisji Edukacji Narodowej:
- podporządkowanie systemu oświaty opiece państwa;
- całkowita reorganizacja oraz stworzenie od podstaw systemu szkół średnich;
- reforma Akademii Krakowskiej i Wileńskiej;
- utworzenie seminariów nauczycielskich przy uniwersytetach;
- wprowadzenie do nauczania przedmiotów przyrodniczych i fizycznych, historii, geografii, a także elementów nauk rolniczych i medycznych oraz „nauki moralnej”;
- opracowanie nowych programów nauczania w duchu oświecenia;
- publikacja nowatorskich podręczników szkolnych – wydano 27 podręczników, w których po raz pierwszy wprowadzono polską terminologię naukową takich dziedzin jak fizyka, matematyka, chemia, logika, gramatyka;
- utworzenie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych;
- wprowadzenie obowiązku wykładania w języku polskim;
- objęcie nauczaniem dziewcząt;
- określenie obowiązków i praw nauczycieli – zapewnienie opieki prawnej i zdrowotnej, stałe pensje, zabezpieczenie emerytalne.
Działalność Komisji odegrała w historii Polski ogromną rolę. Kilkudziesięciotysięczna kadra nauczycielska wychowana przez Komisję kontynuowała działalność w jej duchu jeszcze długo po utracie przez Rzeczpospolitą niepodległości, wychowując kolejne pokolenia nowocześnie wykształconej młodzieży, dzięki której przetrwała polska kultura i język.
Niektóre podręczniki (np. podręcznik do chemii Jędrzeja Śniadeckiego) były w użyciu jeszcze u zarania II Rzeczpospolitej, a z podręczników gramatyki i historii wydanych przez Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych uczyli się praktycznie wszyscy najwybitniejsi pisarze i poeci XIX wieku – od Adama Mickiewicza po Bolesława Prusa.